Ocenianie zachowania a zróżnicowane potrzeby uczniów i uczennic

W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r., poz. 2572) doprecyzowano jak oceniać ucznia, którego potrzeby można uznać za specjalne. Warto wczytać się w te przepisy:

Wymagania edukacyjne (…) dostosowuje się do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia:

1. posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego - na podstawie tego orzeczenia oraz ustaleń zawartych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym, o którym mowa w art. 127 ust. 3 ustawy - Prawo oświatowe;
2. posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania - na podstawie tego orzeczenia;
3. posiadającego opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, o specyficznych trudnościach w uczeniu się lub inną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, wskazującą na potrzebę takiego dostosowania - na podstawie tej opinii;
4. nieposiadającego orzeczenia lub opinii wymienionych w pkt 1-3, który jest objęty pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole - na podstawie rozpoznania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia dokonanego przez nauczycieli i specjalistów, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 ustawy - Prawo oświatowe;
5. posiadającego opinię lekarza o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego - na podstawie tej opinii (…).

Przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub inne dysfunkcje rozwojowe, należy uwzględnić wpływ tych zaburzeń lub dysfunkcji na jego zachowanie, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej

Kłopot związany z koniecznością oceniania zachowania uczniów o specjalnych potrzebach zaczyna się – według mnie – właśnie w tym rozróżnieniu i trudnościach w przełożeniu ich na codzienne praktyki. Oto bowiem dostosowujemy wymagania edukacyjne, czyli to, co pozwala nam sprawdzać przyrost wiedzy i umiejętności do potrzeb ucznia, nie dostosowujemy zaś kryteriów oceniania zachowania, czyli miary, która służy rozpoznawaniu stopnia respektowania norm i zasad. Mierzymy zatem, mówiąc obrazowo, jedną miarą, osoby, których zachowania są często wynikiem rozmaitych zaburzeń rozwojowych. Uwzględnienie tej specyfiki przy samym ustalaniu oceny okazuje się bardzo trudne, co zgłaszają wychowawcy, z którymi współpracuję.

Konieczność oceniania zachowania uczniów i uczennic o zróżnicowanych, w tym specjalnych potrzebach edukacyjnych, odsłania niedoskonałość narzędzia, jakim jest ocena zachowania. Na przykład punktowa – jak naliczając punkty uwzględniać specyfikę rozwoju i zachowań każdej osoby? Sprawa wymaga namysłu Rad Pedagogicznych, które wprowadzając zmiany w Statutach i codziennych praktykach swoich szkół mogą próbować sobie radzić z tym problemem. Odejście od systemów punktowych, czy określanie pojemnych, rozszerzających kryteriów oceniania nie będzie może remedium, ale na pewno pomoże zniwelować skrajnie trudne do rozwiązania sytuacje. Ważne jest też wychowawcze podejście do dzieci i młodzieży w którym mieści się idea integracji, a wraz z nią rozumienie sprawiedliwości inne, niż „wszystkim równo”.

Ocenianie zachowania dotyka delikatnych sfer: bycia wśród rówieśników, budowania własnej moralności, a także samooceny jako człowieka. Tworzenie systemów w jak najmniejszym stopniu mechanizujących ten proces, a osadzający go w relacji dorosły-dziecko to korzystny kierunek zmian i odpowiedź na potrzeby grup zróżnicowanych.

Zmiana podejścia może przysłużyć się wszystkim, bowiem potrzeby uczniów są zróżnicowane nie tylko w tym zakresie, który ma odzwierciedlenie w opiniach czy orzeczeniach.